B.E. Clotfelter, The Cavendish Experiment as Cavendish knew it. (1986)

Cavendish'in özgün analizinin modern yöntemlerle açılımı şöyle olabilir:

Kolunun uzunluğu 73.3 inch (yarısı=36.65 inch) olan deneyin burulmalı sarkacını, kolunun uzunluğu 36.65 inch olan bir basit (dikey) sarkaçla mukayese edelim.

[ Bu yerçekimi altında sallanan ] basit sarkaç kolu denge noktasından çekilip hareket ettirildiği zaman, sarkaç koluna geri döndürücü güç \(F_0\) etki ederek kolu denge noktasına [dikey konuma] getirmeye çalışır.

Bu basit sarkaca asılı olan topun ağırlığının \(W\) olduğunu varsayarsak; geri döndürücü gücün : ağırlığa oranı :: kütlenin döndüğü açının yayının : sarkaç koluna oranına, eşit olacaktır, yani,

\begin{equation*} \frac{F_0}{W} = \frac{\text{dönüş açısının yayı}}{\text{sarkacın uzunluğu}} = \frac{\text{yay}}{l} \end{equation*}

bundan, güç \(F_0\) için çözerek,

\begin{equation*} F_0 = W \frac{\text{yay}}{l} \end{equation*}

Bu basit sarkacın dönemi \(T_0\) olsun.

Aynı uzunlukta olan fakat başka bir geri döndürücü güç altında salınan herhangi bir sarkacın dönemi \(T\), \(T_0\)'a, şu ilişkiyle bağlı olacaktır,

\begin{equation*} \frac{F}{F_0} = \frac{T_0^2}{T^2} \end{equation*}

çünkü bir sarkacın dönemi, geri döndürücü gücün kareköküne orantılıdır. (Bu İlkeler'de Newton tarafından ispat edilmiştir.)

Cavendish, deneyin burulmalı sarkacına etki eden geri döndürücü gücü bulmak istiyordu. [ Yani telin burulma sabitini mi? Yoksa, toplar ve ağırlıklar arasında varolduğu varsayılan Newtoncu çekim gücünü mü?]

Bir önceki denklemden,

\begin{equation*} F = F_0 \left ( \frac{T_0^2}{T^2} \right ) = W \left ( \frac{\text{yay}}{l} \right ) \; \left ( \frac{T_0^2}{T^2} \right ) \end{equation*}

[ \(W \left ( \frac{\text{yay}}{l} \right )\) neden güç olsun ki? ]

Veya,

\begin{equation*} \frac{F}{W} = \left ( \frac{T_0^2}{T^2} \right ) \left ( \frac{\text{yay}}{l} \right ) \end{equation*}

[ Burada anlaşılan telin burulma gücünden bahsediyor. ]

Telin geri döndürme gücüne karşı sarkaç kolunu geri çekecek olan kurşun ağırlıkların çekim gücüdür.

[ Bu çok problemli. Sarkaç zaten telin burulma gücü altında salınıyor, kurşun ağırlık bu hareketi nasıl etkiliyor? ]

[ Sarkaç kolu dengede ve hareketsiz değil ki, telin gücünü, kurşun ağırlığın çekim gücüne eşitleyelim. Bence bu analiz gerçek gözlemlerden kopmuş. Deneyde yapılan gözlemleri yansıtmıyor.]

\(* * *\)

Bu aşamada, Cavendish hayalî bir su küresi tanımlıyor.

Cavendish'in "ağırlık" dediği büyük kurşun güllelerin ağırlığı 2,439,000 grains'dir. (348 lbs.)

Bu güllelerin aırlığı, çapı 1 foot olan su küresinden 10.64 kat daha fazladır.

Sarkaç kolu denge pozisyonunda bulunduğu zaman, ağırlığın merkezi sarkaca asılı topun merkezinden 8.85 inch mesafededir.

Öyleyse, ağırlığın top üzerindeki çekim gücü; eğer top 1 foot çapı olan su küresinin yüzeyinde olsaydı…

Şimdi, kurşun ağırlığın top üzerinde olan çekim gücü ile; su küresinin topun üzerinde olan çekim gücünü oranlayalım.

Top su küresinin yüzeyinde olursa çekim

\begin{equation*} \left ( \frac{1}{1 \; \text{foot}} \right )^2 \end{equation*}

olarak etki edecektir.

\begin{align*} \frac{\text{8.85 inch mesafede su küresinin topu çekim}}{\text{su küresinin topu 6 inch mesafede çekimi}} &= \left ( \frac{1}{8.85} \right )^2 \left ( \frac{1}{6} \right )^2 \\ \\ &= \left ( \frac{1}{8.85} \right )^2 \left ( \frac{6}{1} \right )^2\\ \\ &= \left ( \frac{6}{8.85} \right )^2\\ \end{align*}

Fakat, kurşun gülle, su küresinin 10.64 katı daha ağır, öyleyse, kurşun gülle, sarkaçtaki topu \(10.64 \times (6\; / \; 8.85)^2\) katı bir güçle çekecektir.

[ Cavendish, Newtoncu olduğu için olaya Newtoncu çekim gücü açısından bakıyor, peki bu oranlarda güç ilişkisi var yoksa güç \(F\) ve \(F_0\) sadece etiket mi? ]

[ Newtoncuların, Newtonla başlayarak, \(1/R^2\), yani yarıçapın ters karesine "güç" etiketini yapıştırdıkları için, aslında Kepler Kuralını kullandıkları yerde "güç" etiketini kullanıyorlar. Yani, Newtoncular \(1/R^2\) ve "ters kare çekim yasası" dedikleri her yerde, aslında Kepler Kuralını kullandıklarını anlayabiliriz. ]

[ Güç kelimesini kullanmadan içinde \(1/R^2\) olan oranları güç kelimesini kullanmadan yazabilir miyiz? ]

[ Top aslında su küresinin yüzeyinde yörüngede olduğunu varsayabiliriz. Bunu da dünyanın yüzeyinde dolaşan bir uydu ile mukayese edebiliriz. Çünkü dünya yüzeyinde dolaşan uydunun yarıçapını ve dönemini biliyoruz. ]

[ Dünyanın hacminde bir su küresinin etrafında dolaşan bir uydunun hareketi nasıl olur? Ama su küresi gibi yoğunluğu tek düze olan bir gökcismi yok. Önemli olan bunu anlamak. ]

Devam:

Sarkaç kolu denge noktasında olduğu an, kurşun kürenin merkezi, sarkaca asılı topun merkezinde 8.85 inch mesafededir; öyleyse, o top üzerinde kurşun kürenin çekim gücü; aynı topu 6 inch mesafeden çeken su küresinin çekim gücünün \(10.64 \times (6 / 8.85)^2\) katında olacaktır.

\begin{align*} \frac{\text{8.85 inch mesafede su küresinin topu çekim}}{\text{su küresinin topu 6 inch mesafede çekimi}} &= \left ( \frac{1}{8.85} \right )^2 \left ( \frac{1}{6} \right )^2 \\ \\ &= \left ( \frac{1}{8.85} \right )^2 \left ( \frac{6}{1} \right )^2\\ \\ &= \left ( \frac{6}{8.85} \right )^2\\ \end{align*}

Fakat gülle su küresinden 10.64 kat daha ağır, öyleyse, gülle sarkaçtaki topu \(10.64 \times (6 / 8.85)^2\) kat daha fazla bir ile çekecektir.

[ Daha ağır yani daha yoğun olan daha çok çekiyormuş. Newton'un yoğunluk kavramının da Kepler Kuralının birimi olduğunu biliyoruz. Peki bu güllenin aynı boyutta su ile yoğunluğuna oranı nedir? ]

\(F\) = Kurşun ağırlık tarafından uygulanan güç

\(d_w\) = suyun yoğunluğu

\(d_E\) = dünyanın yoğunluğu

\(r_E\) = dünyanın yarı çapı (20,900,000 feet)

\(r_w\) = su küresinin yarıçapı (0.5 feet)

\begin{equation*} \frac{F}{W} = \frac{10.64 \; (6/8.85)^2 \; d_w /; r_w}{d_E \; r_E} \end{equation*}

\(F\)'nin yerine bunu yazıyoruz,

\begin{equation*} F = W \left ( \frac{\text{yay}}{l} \right ) \; \left ( \frac{T_0^2}{T^2} \right ) \end{equation*} \begin{equation*} F = \frac{W (\text{yay}/l)(T_0^2/T^2)}{W} = \frac{10.64(6/8.85^2) \; d_w \; r_w}{d_E \; r_E} \end{equation*}

[ Sarkaca asılı topun ağırlı \(W\) elendi. ]

\begin{equation*} F = \frac{ (\text{yay}/l)(T_0^2/T^2)}{1} = \frac{10.64(6/8.85^2) \; d_w \; r_w}{d_E \; r_E} \end{equation*} \begin{equation*} F / W = 10.64 (6/8.85)^2 \; d_w \; r_w / d_E \; r_E \end{equation*} \begin{equation*} \frac{d_w \; 2.45}{d_E \; r_E}=\frac{T_0^2}{T^2} \frac{(\text{yay})}{l} \end{equation*}

Cavendish, kurşun ağırlıkları topların yakınına getirip, sarkaç kolunun denge noktasında uzaklığını (yayı) ölçtü ve bu denklemde dünyanın yoğunluğu hariç bütün terimler biliniyor.

Cavendish'in deneyinde tipik ölçümler şöyleydi:

\(T_0\) = 0.97 saniye

\(T\) = 424 saniye

yay/l = 3/766

Cavendish, kurşun küreler ve toplar tam olarak aynı çizgide olmadığı için, küçük bir düzeltme kat sayısı kullandığı için, bu sayılar Cavendish'inkiler ile aynı sonuu vermez. [ Ama çok küçük bir düzeltme olduğu için, 0,9779, sonuçta ölçülebilir bir değişiklik olmuyor. ]

Basit sarkaç kullanarak, geri döndüren gücün topun ağırlığına oranını kullanarak uygulanan bu analiz yöntemi, kütle ve ağırlık arasında net bir ayırım yapmayı gerektirmez; ve yerçekimsel çekim gücü denklemini bir orantı sabiti koymayı gerektirmez.

Cavendish kütle ve ağırlık arasında bugün yaptığımız ayrımı yapmadı ve onun analizinde yerçekim yasasını bir sabitle yazacağını gösteren bir işaret yoktur.

Tarih: 2021-11-04 Thu 00:00

Oluşturuldu: 2022-09-23 Fri 17:25

Validate